Andalu
Advertisement
Flag of the United States svg

Ehtáoh Uníoh de Amérika (en ingléh, United States of America) eh un paíh konformáo por una federazión de 50 ehtadoh, barioh territorioh dependienteh y un dihtrito federá, ubikáoh en Amérika der Norte.

Kuarentaioxo de loh ehtáoh ehtán en la rehión entre Kanadá y Méhiko. Éhtoh ehtáoh ze yaman «kontinental,» «koehztenziboh,» o «kontiguoh» y argunah bezeh «loh 48 abahoh.» Alahka ehtá en la zona noroehte de Amérika der Norte, dezeparáo de loh otroh ehtáoh por er territorio kanadienze de Kolumbia Británika. el arxipiélago de Haguai z´ubika en el Ozeano Pazífiko. La kapitá federá, Guazinton, ze zitúa en el Dihtrito de Kolumbia, entre loh ehtáoh de Marilan ar norte y Birhinia ar zú.

La fexa ofiziá de la fundazión de loh EE.UU. eh er 4 de hulio de 1776, kuando er Zegundo Kongrezo Kontinentá, reprezentando a lah 13 koloniah británikah zezezionihtah, firmó la Deklarazión de Independenzia. Zin embargo, la ehtruhtura der gobiehno zufrió un gran kambio en 1788 kuando loh Artíkuloh de la Konfederazión fueron zuhtituíoh por la Konhtituzión de loh Ehtáoh Uníoh. La fexa en la ke ká ehtáo adohtó la Konhtituzión ze zuele tomá komo la fexa en ke er ehtáo «entró a la Unión» o ze izo parte de la Unión.

Dezde mediáoh der ziglo beinte, trah la Zegunda Gerra Mundiá, loh EE.UU. an ahkirío una paulatina y ká beh mayó influenzia en er mundo, en ahpehtoh taleh komo la ekonomía, la polítika, loh azuntoh militareh, la zienzia, la tehnolohía, y la kurtura.

ihtoria[]

Artíkulo prinzipal: ihtoria de loh Ehtáoh Uníoh

Ze kree ke fue abitá aprohzimadamente dezde aze unoh 40.000 a 10.000 anyoh prinzipalemente pó aziátikoh ke kruzaron pó er Má de Bering perzigeendo a zuh prezah ke kruzaron pó lah aguah konheladah, loh europeoh yegaron n'er ziglo HzBI (ehpanyoleh) i HzBII (franzezeh, inglezeh i de otrah nazionalidadeh), pero trah la gerra de loh ziete anyoh entre Ehpanya i Gran Bretanya, lah doh potenziah ze repartieron norteamérika. Trah azegurá la independenzia en 1783, Ehtáoh Uníoh komenzó zu ehzpanzión azia er Pazifiko, graziah a la kompra de Louiziana.

Dezde zu independenzia en 1776, Ehtáoh Uníoh ze konbirtió en er máh importante kompraó de ehklaboh pa' zatizfazé la demanda de mano de obra en lah pezáh laboreh agríkolah, la ehklabitud ze ehztendió entre loh ehtáoh de la Unión ke prahtikaban prinzipalmente la agrikultura i a la pohtre ze konbirtieron en loh ehtáoh zezezioníhtah miembroh de la konfederazión .

La Izla de Gorée , ubiká a unoh kuantoh kilómetroh frente a la kohta de Zenegal , n'er Ozeano Ahlántiko , fue er lugá dezde onde ze organizó la ehzportazión de ehklaboh azia Ehtáoh Uníoh de Amérika, la ke durante loh zigloh HzBII, Diezioxo i ahta la abolizión de la ehklabitud, n'er ziglo HzNuebe, dehplazó a máh de 20 miyoneh de perzonah de Afrika.

En 1945, una bez finalizá la Zegunda Gerra Mundial, pazó a zé primera potenzia en todoh loh órdeneh i a partí de 1991, fexa de la dizoluzión de la Unión Zobiétika, en la únika.

Ehtáoh Uníoh eh la unika nazión k'a lanzáo bombah atómikah zobre poblazión zibil.

Gobierno i polítika[]

Artíkulo prinzipal: Gobierno i polítika de loh Ehtáoh Uníoh

Eh un paíh demokrátiko, reprezentatibo i federal, gobernáo pó un prezidente elehto pa' un período de 4 anyoh. er paíh ehtá integráo pó 50 ehtáoh autónomoh en zu réhimen interno. Loh prinzipaleh partíoh polítikoh zon er Partío Republikano i er Partío Demókrata, ke dominan la ehzena polítika pó lo k'argunoh konzideran er zihtema de ehte paíh komo una demokrazia bipartidihta. Otroh partíoh de menó importanzia zon er Partío de la Reforma i er Partío Berde.

Organizazión polítiko-adminihtratiba[]

Artíkulo prinzipal: Organizazión polítiko-adminihtratiba de loh Ehtáoh Uníoh

Ehtáoh Uníoh eh una federazión de 50 ehtadoh, máh argunah otrah entidadeh dependienteh, kon una ehztenzión totá zerkana a loh diez miyoneh de kilómetroh kuadradoh. Loh ehtáoh ze dihtribuyen kazi totalmente n'er kontinente de Amérika der Norte, zalbo awaii, ke heográfikamente ablando ze enkuentra en Ozeanía. La ziudá de Wazhington, n'er Dihtrito de Kolumbia eh la zede der gobierno federal.


Dependenziah[]

Ehta denominazión inkluye a ehtáoh libreh azoziáoh a loh Ehtáoh Uníoh o a demáh territorioh no inkorporadoh. No ze konzideran parte der paíh, pero ar no tené reprezentazión diplomátika, monéa ni defenza propiah, no ze tratan tampoko de ehtáoh independienteh. Loh puertorrikenyoh zon legalmente ziudadanoh ehtadounidenzeh, pero no pueden, pó ehemplo, elehi er prezidente de la repúblika mientrah rezidan en la izla. Ehtáoh Uníoh no lah konzidera koloniah, aunke azí figuran en la Karta de Dehkolonizazión de la ONU.

Ehtoh territorioh zon:

  • Puerto Riko
  • Izlah Marianah der Norte
  • Guam
  • Izlah Bírheneh
  • Zamoa Amerikana
  • Baze de Guantánamo
  • Izla Baker
  • Izla owland
  • Izla Harbih
  • Atolón Hohnhton
  • Arrezife Kingman
  • Izlah Midway
  • Izla Nabahza
  • Atolón Palmira
  • Izla Wake

Heografía[]

Artíkulo prinzipal: Heografía de loh Ehtáoh Uníoh

Archivo:United Htatez-ziA WFB Map.png

Mapa de loh Ehtáoh Uníoh

La heografía der área kontinentá eh ahzidentá en la zona ohzidental, onde ehtán zituáh lah Montanyah Rokozah. En la zona norehte ze enkuentran loh Monteh Apalaxeh i en la rehión zuroehte komienza la Zierra mare Mehzikana.

á Norte, loh ehtáoh kontinentaleh komparten frontera kon Kanadá, i Alahka, kon er Ozeano Glaziá Ártiko; ar Zur limitan kon Méhziko i er Golfo de Méhziko; ar Ehte ze enkuentra er Ozeano Ahlántiko, i ar Oehte, er Ozeano Pazifiko.

Ekonomía[]

Artíkulo prinzipal: Ekonomía de loh Ehtáoh Uníoh

La ekonomía de loh Ehtáoh Uníoh ze organiza de forma prinzipalmente kapitalihta, kon arguna regulazión gubernamentá en muxah induhtriah. También ai programah de azihtenzia zozial k'an krezío en popularidá dezde er ziglo Diezioxo, aunke menoh prezenteh ke en otroh paízeh.

Ehtáoh Uníoh tiene rikoh rekurzoh mineraleh kon ehztenzoh yazimientoh de oro, petróleo, karbón, i uranio. Lah induhtriah agríkolah zon loh prinzipaleh produhtoreh der paíh de maíh, trigo, azúkar, i tabako, entre otroh produhtoreh. er zehtó manufahturero produze, entre otrah kozah, automóbileh, abioneh, i elehtrónikoh. La induhtria máh grande eh ahora er zehtó zerbizioh en kuá trabahan unoh treh kuartoh de loh rezidenteh. La ahtibidá ekonómika baría bahtante en lah diferenteh rehioneh der paíh.

Barioh paízeh an enlazáo zu monéa kon er dólá ehtadounidenze (komo la Repúblika Populá Xina), i otroh lo an adohtáo komo zu propia moneda, komo Panamá i Ekuador, pó ehemplo.

El zozio prinzipá de komerzio de loh Ehtáoh Uníoh eh Kanadá (20%), zegedo pó Méhziko (12%), Xina (kontinentá 10%, Hong Kong 1%), i Hapón (8%). Máh der zinkuenta pó ziento de tó er komerzio ehtadounidenze eh kon ehtoh zinko paízeh. En 2003, loh Ehtáoh Uníoh figura komo er terzero de loh dehtinoh turihtikoh máh bizitadoz; zuh 40,4 miyoneh de bizitanteh zon menoh ke loh 75 miyoneh de Franzia i loh 52,5 miyoneh de Ehpanya.

Demografía[]

Etnografía[]

Loh datoh mah rezienteh ze obtiene del zenzo de 1990, zegún er kuá:

  • 58 miyoneh de habitanteh zon de azzendenzia ingleza
  • 38,7 miyoneh de habitanteh zon de azzendenzia irlandeza
  • 32,7 miyoneh de habitanteh zon de azzendenzia alemana

Loh porzentajeh de partizipazión de loh diferenteh grupoh étnikoh zon:

  • Blankoh: 80,3%
  • Negroh: 12,1%
  • Dehzendienteh de amerindioh: 0,8%
  • Aziátikoh e inzulareh del Pazífiko: 2,9%
  • Otrah razah: 3,9%

Nota: loh hizpanoh (ke pueden zeh de diferenteh razah), zon una komunida kreziente ke reprezenta el 9% de la poblazión total.

Aún ai razihmo en loh EEUU, komo lo prueba el echo de ke máh del 40% de loh prizioneroh en el korredoh de la muehte zon afroamerikanoh.

En er kazo de loh latinoamerikanoh tamién ehzihte dihkriminazión, debío a la inmigrazión ilega. En la frontera kon Méhiko, argunoh de loh indokumentaoh mehikanoh i de otroh paízeh de zentroamérika han zío puehtoh en prizión o azezinaoh por lah autoridadeh polizialeh. Por otra parte, loh kubanoz dihzinformeh kon la doctrina polítika del komunihmo ke ehkapan en barzah i barkoh kruzando el ehtrexo de Florida pueen zeh deportaoh a zu paíh de origen zi zon zorprendioh en plena nabegazión por lah autoridadeh ehtao-unidenzeh anteh de yegah a tierra.

Lenguaz[]

El idioma máh habláo eh el ingléh kon bariazioneh de azentoh rehionaleh, zeguío del ehpanyoh kon bariah diferenziah de azentoh tamien.

Relihión[]

La relihión ke predomina en loh EE.UU. eh el protehtantihmo en zuh diferenteh denominazioneh (prehbiterianoh, ekleziáhtikah, metodihtah, adbentihtah etc.). Hay un núkleo katóliko mui importante i grupoh anglikanoh. Ze profezan tamién er mormonihmo, iglezia fundaa por Joseph Smith, i a trabéh de lah inmigrazioneh, el hudaíhmo, ihlamihmo, budihmo, el krihtianihmo ortodohzo, etc.

zi bien Ehtaoh Unioh eh un paíh donde la zeparazión de la Iglezia i el Ehtáo ehtá prehkrita kohntituzionarmente, la relihión hwega un pape importante en la bida zitidiana i en la orientazión ideolóhika de muxoh ehtao-unidenzeh.

Advertisement