Andalu
Registrarse
Advertisement
Ehta pàħina ehtà ehkrita nuna ortografja bażà ner martèh.
Andalù
Ablao'n: Andalużja, komunidàeh emigràh, Hivertà
Reħjòn: Uropa merjonà
Totà d'ablanteh: 7 miġoneh
Klażifikażjòn: Induropèo
 Itàliko

  Romanże
   Romanze
    Italo-ohżjentà
     Zuh-grupo ohżjentà
      Iberorromanże
       Ibero-ohzjentà
      Andalú

Dialecto andaluz

L'andalù (tamjèn ġamao lengwa andaluża o idjoma andalù) eh la lengwa ke ż'abla n'Andalużja, ener żù d'Ehpanja. Manke żufre barjażjoneh ħogràfikah, loh ablanteh d'ehta lengwa tjenen munxah karahterìhtikah komuneh.

L'oriħen l'andalù[1]

1. Djalehto kahteġano: Munxoh utoreh konżjèran ke l'andalè ż'a eżarrogao a partì'r kahteġano, żufrjendo arterażjoneh fonètikah dentro'r kahteġano medjebè, influjo pola dihperżjòn ħogràħika i l'unjòn loh djalehtoh loh repoblaoreh ke benjan'er norte la Penìnżula.

2. Er legao d'Al-Andaluh: Otroh utoreh żenjalan la relażjòn entre l'andalù i'r romanże andalużì.

3. Una lengwa krioġa: Ehta propwesta eh màh reżjente, żuhjere ke l'andalù żurhe kon la konkihta mużurmana ener żiglo VIII komo reżurtao la mehkla l'àrabe (żuperehtrato) kon er romanże ablao aġì (suhtrato).

Ihtorja

L'orihen el'andalù aj ke buhkà-lo'n l'èpoka andalużì, enla kwà er latìn burgà ablao n'Al-Àndaluh eboluzjonò ahta la lengwa d'arġamja, ablà poloh abitanteh d'Al-Àndaluh no relażjonàoh kon la élite dominante lah kwaleh ablaban àrabe o berebè). en la lengwa d'arġamja poèmoh enkontrà bahtanteh raħoh karahterìhtikoh de l'andalù ahtwà.

La pohterjò konkihta kahteġana okażjonò k'ambah lengwah (kahteġana i arġamja) no diberħjeran żino ke ż'enkontraran, polo kwà oj'n dja no żwelen konżjerà'ze lengwah dihtintah. Ar no probenì'n żu totaljà'r kahteġano, argunoh lingwihtah opinan ke no debe żè konżjerào un djalehto żuġo poreżo er tèrmino ke że konżjera màh korrehto pa definì a l'andalù )i ofiżjà ażigùn la Konżeħerja Ewkażjòn i Żenżja la Ħunta d'Andalużja) eh er de moaljà lingwìhtika andaluża, manke no ehtèn d'akwerdo tòloh erujtoh ner tema.

Karahterìhtikah prenżipaleh

Lah karahterìhtika prenżipaleh l'andalù żon una pronunżjażjòn bahtante diferente la kahteġana i un repertorjoé palabrah utòhtonah, ke żumàh a lah kahteġanah determinan una relatiba rikeża lèżika. Eżihten ażìmehmo argunah barjażjoneh żintàhtikah i morfolòhikah.

Drento l'andalù dihtingimoh doh grandeh żonah l'ohżjentà i l'orjentà. La primera komprende lah probinżjah 'e Gwerba, Żebiġa, Kaj, Kòrdoba i la parte orjentà Màlaga i la żona żù Badaħòh. La żona orjentà ż'ehtjende polah probinżjah Ħaèn, Granà, Armerja i la parte orjentà Màlaga, aentràndo-że inklużo'n la probinżja Murżja, ande że ħunde kon er panoxo.

Literatura

La literatura n'andalù że dibje'n oxo perjodoh[2]:

  • Loh glożarjoh andalużjeh
  • Er mehtè andalużì
  • La èpika andaluża
  • Er teatro medjebà andalù
  • Er Romantiżihmo andalù i'r kante ħondo
  • El moernihmo andalù o andalużihmo literarjo.
  • La literatura l'eżiljo
  • L'ajna andaluża.

Er tehto màh antigwo kontjè palabrah d'arġamja i eh der żiglo IX, że ġama "Botánico Anónimo Sevillano" (Siglo IX)[3].

Loh primeroh tehtoh kompletoh n'ehta ġengwa d'arġamja serjan loh diwaneh. Anke poemoh enkontrà lah ħarxah, k'ehtàn emparentah kon er flamenko. Tamjèn enkontramoh loh żeħeleh<refname= José Luis Alcazar />.

Màh moerna eh la obra'er żażerdote malagenjo Gaspà Fernàndeh i Àbila publikà'n 1784: "La Infancia de Jesu-Christo", enla ke że refleħa l'abla loh pahtoreh la komarka Kormena[3].

Otro eħemplo eh "La Lozana Andaluza" 'e Francisco Delicado (1528); tamjèn loh kantareh flamenkoh i koplah (Rafael de Leon), loh'ermanoh Alvarez Quintero kon żuh obrah kohtumbrihtah[3].

En l'ahtwaljà dehtakan:

  • Poétika andalusina in yengwa d'Andalusia, po Ferraman Aben Vela ed Ruiz (Fernando Vela Ruiz).
  • Er Prinzipito po Ħwan Porrah Blanko.

Awtoreh

:
MEWA ARBAIDA
MEWA arbáida yed l'andalusina.
Méwa arbáida yed barda ed arbae.
Méwa arbáida yed mew ardebarán.
Méwa arbáida yed mewa térria.
Méwa arbáida yed méwa pátria.
Méwa arbáida yed mew paíh.
Méwa arbáida yed méwa naçone.
ed méwa naçone yed ALANDALUSIA.


Poétika andalusina
in yengwa d'Andalusia
  • Gaspar Fernández y Ávila ( 1782-1809 )
  • Enrique Sierra Valenzuela ( 1845-1880 )
  • Antonio Machado Álvarez ( 1848-1882 )
  • Antonio Cano Cervantes ( 1875- 1899 ¿? )
  • Blas Infante Pérez de Vargas ( 1885-1936 )
  • Francisco Rodríguez Marín ( 1825-1943 )
  • José Maria Adolfo
  • Jesús Martínez Álvarez de Sotomayor ( 1880-1947 )
  • Antonio Alcalá Venceslada ( 1883-1955 )
  • Ángel Molero Duval ( 1932-2002 )
  • Fernando Vela Ruiz ( 1948-1989 )
  • Francisco Hermida Japón ( 1962-2006 )
  • Ħwan Porrah Blanko
  • Gorka Reondo Lanzah

Ortografja

Dehde la publikażjòn en 1921 de "Cuentos de Animales" po Blah Infante, l'andalù tjè unah reglah ortograħikah propjah, k'an jo ebolużjonando[2].

Argunoh grupoh o rebihtah k'an ehkribjo n'andalù żon[2]:

  • Naroka
  • Kasaya Beridi
  • Oruke

Otroh awtoreh k'an propwehto ortografjah pa l'andalù żon:

  • Er Ħwan Porrah
  • Er Gorka Reondo Lanżah
  • L'Antonjo Lejva
  • L'Abd Allah al Malah (uzà nárgunoh artìkuloh d'ehta Gwiki).
  • Er Chabi, uzà n'ehta Gwiki.

Legaljà

Oj'r nombre ofiżjà la lengwa eh "modaljà lingwìhtika andaluża", użà pol gobjerno andalù[2].

Ehtà protehjo pola Kontitużjòn Ehpanjola (Artìkulo 3.3.) ke diże:

"La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección".

I tamjèn po l'Ehtatuto Utonomja d'Andalużja (Artikulo 10.3.4-5):

"El afianzamiento de la conciencia de identidad y de la cultura andaluza a través del conocimiento, investigación y difusión del patrimonio histórico, antropológico y lingüístico. La defensa, promoción, estudio y prestigio de la modalidad lingüística andaluza en todas sus variedades".

Referenżjah

  1. Cenname 2014, pàg. 48-54.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Libero Ubeya El andaluz literario normalizado, un problema cultural y lingüístico
  3. 3,0 3,1 3,2 Origenes de la literatura en lengua andaluza, por José Luis Alcazar

Bibliografja utiliżà

Cenname, Anne (2014), El origen del dialecto andaluz, ACTAS de la VIIª Hunta d'ehkritoreh n'andalú

Bibliografja

  • Albaduli, Pako (1995) La situación de la Lengua Andaluza, Córdoba: Waiba.
  • Alcalá Venceslada, Antonio (1998) Vocabulario Andaluz, Córdoba: Caja Sur Publicaciones
  • Ermia, Ikko (2002) En defensa del Andaluz, Córdoba: Caucau.
  • Frago, Juan Antonio (1993) Historia de las Hablas Andaluzas, Madrid: Arco Libros S.L.
  • Mondejar, Jose (1970) El Verbo Andaluz, Formas y Estructuras, Madrid: Editorial Gomez S.L.
  • Ubeya, Libero (2005) Labarta, Ooterbeek, Arnhem: Uitgeverij Kontrast.
  • VV. AA. (1990) La Ortografía Andaluza, Córdoba: Saï Maü

Enganxeh internoh

Enganxe ehterno

Advertisement